حسن پيرنيا، ملقب به مشيرالدوله، فرزند ميرزا نصرالله خان مشيرالدوله نائینی (صدر اعظم ايران) بود. وي در سال 1250 شمسي در شهر نائين به دنيا آمد. تحصيلات مقدماتي را در ايران به پايان رساند و براي ادامه تحصيل عازم مسكو شد.
او ابتدا در مدرسه متوسطه نظامي مسكو به فراگيري علوم مختلف پرداخت و با احراز رتبه اول، دوره اين مدرسه را به پايان رساند. آنگاه در دانشكده حقوق دانشگاه مسكو به تحصيل در رشته حقوق پرداخت و دوره‌هاي تكميلي را با احراز رتبه اول تمام كرد. پس از پايان تحصيلات عالي، به ايران بازگشت و در وزارت خارجه مشغول به كار شد. او با بينشي دقيق به نيازهاي علمي سياست مردان وقت پي برد و پس از مساعي بسيار، سرانجام در هفدهم شعبان سال 1317 (هـ ق) با همکاری برادرش حسین پیرنیا ملقب به مؤتمن الملک موفق به تاسيس مدرسه عالي علوم سياسي در تهران شد و به اين جهت باني و موسس آموزش عالي حقوق در ايران شناخته مي شود که بعدها آن را به مدرسه عالي حقوق، تبديل کرد.
پيرنيا، نخستين رئيس اين تشكيلات علمي بود و تلاش هاي بسياري براي گشايش و شكل گيري نظام علمي مدارس عالي علوم سياسي و حقوق در ايران كرد. در زماني كه مشكلات عديده سياسي و مالي، راه ترقي علمي را كند و يا مسدود كرده بود، حسن پيرنيا با كوشش هاي مستمر خود موفق به تأسيس مركز آموزشي عالي حقوق و علوم سياسي در ايران شد.
حسن پيرنيا در كنار مديريت اين مدرسه به تدريس دروسي در رشته حقوقي و سياسي پرداخت. بعدها با اين كه به دليل مشغله‌هاي مملكتي ناچار از كناره گيري رسمي از مدرسه علوم سياسي شد، اما همواره به امور تحصيلي و رفاهي دانشجويان مدرسه توجه و علاقه داشت و فارغ التحصيلان آن را فرزندان خود به شمار مي‌آورد.
مشيرالدوله، پس از كناره‌گيري از مدرسه عالي علوم سياسي، در پست هاي مختلف مملكتي نظير: مامور كنسول وزارتخانه در مسكو، وزير امور خارجه و وزير عدليه (دادگستري قديم) مشغول به خدمت شد و خدمات سياسي، فرهنگي، اجتماعي و علمي فراوان و ارزنده‌اي انجام داد.
او در زمان وزارت خود در عدليه، با الهام از سيستم قانوني فرانسه، دست به اصلاحاتي در سيستم قانوني ايران زد و قوانين: اصول محاكمات حقوقي، اصول محاكمات جزايي، قانون مجازات عمومي و ثبت اسناد اختياري را وضع كرد. براساس مندرجات كتاب هاي مرجع تاريخي، حسن پيرنيا؛ مؤسس ديوان عالي كشور در سال 1291 (ش) دانسته شده است. او همچنين امتحان از قضات و وكلا را شرط احراز شغل قضاوت و وكالت قرار داد.
پيرنيا، همواره به علم و آموزش مداوم اهميت مي‌داد. او به زبان هاي فرانسه، انگليسي، عربي و روسي مسلط و با زبان يوناني قديم آشنا بود و در 58 سالگي به منظور استفاده از متون ادبي آلماني، به خودآموزي اين زبان روي آورد.
وي در اواخر عمر و براي گذراندن دوران بازنشستگي، به تحقيق و تاليف كتاب هاي تاريخي پرداخت. او سه جلد از دوره كتاب تاريخ ايران باستان را كه از منابع و مراجع علمي تاريخ ايران به شمار مي‌آيد، به رشته تحرير در آورد و در حال نگارش جلد چهارم اين كتاب بود كه عمر پربار او كفاف نداد. هدف مشيرالدوله از نوشتن اين تاريخ، ارج گذاري و نشان دادن پيشينه و عمق و غناي تاريخي تمدن و فرهنگ ايراني در زماني بود كه مزدوران منفور بيگانه، سعي در كتمان و مخدوش سازي چهره روشن آن داشتند.
حسن پيرنيا، پس از 63 سال زندگي سرشار از فعاليت هاي فرهنگي، علمي، سياسي و اجتماعي كه بسياري از صفحات تاريخ صده اخير را پر كرد، در پنجشنبه بيست و يكم (به قولي بيست و نهم) آبان ماه 1314 (ش) براثر سكته قلبي، در منزل شخصي خود واقع در خيابان منوچهري تهران، ديده از جهان فرو بست. پدر او نيز در همين سن و از همين عارضه درگذشت. پيكرش در آرامگاه خانوادگي پيرنيا، در آستانه امامزاده صالح (س) تجريش تهران، به خاك سپرده شد.
منبع: قضاوت آنلاین به نقل از مبارکیان، عباس، چهره ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷
دیدگاهتان را بنویسید