دعوای خلع ید بدون دعوای قلع و قمع مستحدثات اعیانی نیز قابلیت استماع دارد

نشست قضایی مورخ ۱۳۸۹/۰۲/۰۷ قضات شهر رشت

موضوع: خلع ید بدون طرح دعوای قلع و قمع مستحدثات

پرسش

اگر غاصب در ملک و عرصه مغصوب، به‌ طور غاصبانه احداث اعیانی کرده باشد، آیا دعوای خلع ید نسبت به عرصه بدون درخواست قلع و قمع قابلیت استماع و رسیدگی را دارد؟ در صورت پذیرش دعوا و صدور حکم به نفع مالک عرصه، نحوه اجرای خلع ید چگونه خواهد بود و تکلیف اعیان موجود در عرصه مغصوب چیست؟

نظر اکثریت

اولاً: اصل پذیرش دعوا است. اگر دعوا براساس قانون اقامه شده باشد، دادگاه مکلف به پذیرش می‌باشد. در مانحن‌فیه، دعوای خلع ید و قلع و قمع اعیانی هر کدام دعوا‌ی مستقل هستند و ملازمه‌ای بین دعاوی مذکور وجود ندارد.

ثانیاً: با توجه به مفاد ماده 314 قانون مدنی، اعیانی احداثی توسط غاصب در عرصه ملک غاصب محسوب می‌گردد. بعد از صدور حکم خلع‌ید، غاصب و مالک اعیانی می‌توانند شخصاً نسبت به قلع و قمع آن اقدام نمایند. در غیر این‌صورت، با توجه به قاعده تسلیط در اعمال مالکیت مالک عرصه و مالک اعیان تزاحم به وجود می‌آید. با عنایت به این‌که مالکیت عرصه اصلی و مالکیت اعیانی تبعی و عرضی است و اولویت با مالک عرصه است، حکم خلع ید نسبت به عرصه اجرا می‌شود و با توجه به این‌که اعیانی روی عرصه احداث گردیده است و تسلیط بر اعیانی مستلزم تسلیط بر عرصه خواهد بود، مالک اعیانی از هرگونه تصرف و ید در اعیانی و عرصه خلع می‌شود. مالک عرصه متعاقباً می‌تواند دعوای قلع و قمع اعیانی اقامه نماید.

نظر اقلیت

گروه اول: اگر در کل عرصه توسط غاصب اعیانی احداث شده باشد، با توجه به این‌که در صورت پذیرش دعوا و صدور حکم بر خلع ید حکم قابلیت اجرا نخواهد داشت، باید قرار عدم استماع دعوا صادر نمود تا مالک عرصه، دعوای خلع ید و قلع و قمع را توأمان اقامه نماید و چنان‌چه در قسمتی از عرصه اعیانی احداث شده باشد، دعوای خلع ید نسبت به عرصه قابلیت پذیرش را دارد و در صورت صدور حکم خلع‌ید، حکم مذکور نسبت به عرصه فاقد اعیانی اجرا می‌شود.

گروه دوم: دعوا قابل پذیرش است. در صورت صدور حکم خلع ید، اعیانی احداثی توسط غاصب به دستور دادگاه قلع و قمع می‌شود و نیازی به صدور حکم قلع و قمع نیست.

گروه سوم: دعوا قابل پذیرش است، لیکن حکم خلع ید صادره اعلامی خواهد بود و تا صدور حکم قلع و قمع اجرا نخواهد شد.

گروه چهارم: دعوا قابل پذیرش است، لیکن ملک پس از خلع ید از غاصب پلمب می‌شود تا پس از صدور حکم، قلع و قمع شود. اعیانات به تصرف مالک داده نمی¬شود.

نظر هیئت عالی

اقامه دعوای خلع ید بدون طرح دعوای قلع و قمع مستحدثات، قابلیت استماع دارد و مانع قانونی بر عدم پذیرش چنین دعوایی وجود ندارد. حکم خلع ید نسبت به تمام ملک اعم از عرصه و اعیان صادر و اجرا می‌شود، زیرا حکم قانون و دادگاه علی‌الاصول متصرف به تمام اجزا و ذرات مورد دعوا می‌باشد. بنابراین، ید محکومٌ‌علیه نباید در قسمتی از مورد حکم باقی بماند و رأی خلع ید صرفاً نسبت به عرصه اجرا گردد. از آنجا که غاصب نیز مالک اعیانی است، تا زمانی که دادخواست قلع و قمع بنا تقدیم نشده است، اعیانی در عرصه باقی می‌ماند.

منبع: سامانه نشستهای قضایی مرکز آموزش قوه قضاییه