برچسب: زندگی نامه قضات دادگستری

زندگی نامه قضات دادگستری ایران و جهان شامل تحصیلات، مشاغل و سمت های حقوقی، تألیفات و غیره

  • ابوالفضل لسانی

    ابوالفضل لسانی

    ابوالفضل لسانی قاضی و وکیل دادگستری

    ابوالفضل لسانی فرزند حاج میرزا نصرالله (لسان المحدثین)، در سال 1276 (ش.) در شهر نور مازندران به دنیا آمد. پدرش از وعاظ و علمای معروف مازندران بود و نیاكانش اهل دین و از روحانیون مشهور بودند و كتابخانه مهمی داشتند كه بعدها آن را به آستانه قم اهدا كردند.

    ابوالفضل لسانی دوره مقدماتی صرف و نحو عربی و معانی و بیان را نزد ملا مرتضی نوری آغاز كرد سپس در حوزه های علمیه تهران به فراگیری دوره كامل رشته معقول و منقول پرداخت.

    پس از پایان این دوره‌ها، به منظور خدمت آموزشی در وزارت فرهنگ، یك دوره حساب و جغرافیا و دیگر دروس سیكل اول متوسطه را فرا گرفت و در امتحانات انتخاب معلم وزارت فرهنگ (1298 ش.) شركت كرد. سپس به مطالعه عمیق در رشته های مختلف سیاسی و اجتماعی، تاریخ تفصیلی ایران و قاره‌های مختلف پرداخت. مدتی به روزنامه نویسی و سردبیری روزنامه‌های اواخر دهه 1290 و اوایل دهه 1300 (ش.) مشغول بود (روزنامه وطن، روزنامه اقتصاد ایران و روزنامه كار) پس از روی كار آمدن حكومت رضاخان، روزنامه نگاری را رها كرد و به كارهای فرهنگی و معلمی پرداخت.

    پس از تشكیل دادگستری نوین، به دعوت علی اكبر خان داور، با سمت مستنطقی (بازپرسی) به شهر اصفهان رفت. یك سال و نیم بعد، دادستان اصفهان شد و مدتی بعد به مستشاری دادگاه استان اصفهان رسید.

    دیگر عناوین قضایی وی عبارتند از: رئیس دادگستری یزد (1310 ش.)، رئیس دادگاه های شهرستان شیراز (1312 ش.)، مستشار دادگاه اصفهان (1316 ش.)، رئیس دادگستری كرمان (1318 ش.)، دادستان خراسان (1319 ش.)

    در سال 1320 (ش.) حكم دادستانی استان 3 و 4 برای او صادر شد اما به دلایلی نپذیرفت و از كار قضایی كناره گیری كرد. از همین تاریخ، جواز وكالت خود را دریافت كرد و تا آخر عمر به وكالت دادگستری مشغول بود. البته چند سالی نیز در كسوت نماینده مجلس شورای ملی و سناتور مجلس سنا انجام وظیفه كرد.

    آثار و تألیفات

    اهم آثار تالیفی و تحقیقی ابوالفضل لسانی عبارتند از:

    1- سلسله مقالات تاریخی، علوم اجتماعی، سیاسی و اقتصادی كه از سال 1326 تا 1329 (ش) در روزنامه داد منتشر شده است.

    2- نفت ، طلای سیاه یا بلای ایران (600 صفحه، بخشی از مقالات منتشر شده قبلی در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نفت ایران)

    3- سلسله مقالات مادر گنهكار یا صحنه زندگی كه در روزنامه داد منتشر شده است.

    4- مادر گنهكار (بر اساس همان مقالات قبلی)

    ابوالفضل لسانی، بر اثر یك مزاحمت تلفنی دچار حمله و سكته قلبی شدید شد و سرانجام در روز جمعه نوزدهم دی ماه 1337 (ش.) در تهران درگذشت. پیكرش در امامزاده عبدالله (س.) شهر ری تهران به خاك سپرده شده است.

    نقل از کتاب چهره‌ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، عباس مبارکیان، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷

  • احمد جلالی عراقی

    احمد جلالی عراقی

    بیوگرافی احمد جلالی عراقی وکیل سرسخت و قاطع

    احمد جدلی عراقی در سال 1270 (ش.) در تهران به دنیا آمد. دوره مقدماتی رادر مدرسه عبدالله خان بازار تهران گذراند و به علوم حوزه‌ای ، فقه و اصول، علوم سیاسی، فلسفه و بیان احاطه كامل یافت. سپس به مدرسه عالی حقوق تهران رفت و در سال 1303 (ش) لیسانس قضایی گرفت.

    جدالی مدتی در مشاغل قضایی، محاكم و دادسراها، بویژه دادستانی كرمانشاه و تهران مشغول به كار بود. سرانجام در سال 1314 (ش.) از كار قضایی كناره گیری كرد و به وكالت پرداخت. وی در بسیاری از محاكمات جنجالی مثل محاکمه سرپاس مختاری و محاكمات مشهور دهه‌های 10 و 20 (ش.) شركت داشت.

    احمد جدلی، تبحر بسیاری در اصول محاكمات و فنون وكالت داشت و یكی از وكلای سرسخت و قاطع و از اعضای هیئت ثابت ممتحنه امتحانات گزینش كارآموزان وكالت به شمار می آمد. وی به ورزش علاقه بسیاری داشت و پیش از شروع كار (در دادگستری) هر صبح به فوتبال می‌پرداخت.

    احمد جدلی، پس از 80 سال عمر پرتلاش، در بیستم دی ماه 1356 (ش.) در تهران بدرود حیات گفت.

    نقل از کتاب چهره‌ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، عباس مبارکیان، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷

  • سید احمد شریعت زاده

    سید احمد شریعت زاده

    بیوگرافی سید احمد شریعت زاده ملقب به مشاور، قاضی و وکیل پایه یک دادگستری

    سید احمد شریعت زاده (مشاور)، فرزند حاج سید تقی شریعتمدار، در سال 1262 (ش.) در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. از كودكی تا پایان عمر به فراگیری فقه و علوم اسلامی، دروس خارج فقه، تمام رشته‌های علم حقوق و معارف علوم طبیعی (در مدرسه عالی صلاحیت دولتی) مشغول بود.

    علاقه‌اش به مطالعه تا حدی بود كه اغلب در حال مطالعه در كتابخانه كانون وكلا دیده می‌شد و این اواخر به كمك ذره بین مطالعه می كرد.

    اشتغال به قضاوت

    شریعت زاده در اولین تشکیلات قضائی کشور از سال 1291 در زمان وزارت حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله و با سمت معاون دادسرای تهران آغاز شد. پس از طی سمت های مختلف، به مقام معاونت اول دادسرای دیوان عالی کشور رسید و تا 1307 به مدت 16 سال به شغل قضاوت اشتغال داشت.

    نمایندگی مجلس شورای ملی

    سید احمد شریعت زاده در دوره های پنجم و ششم و هفتم و چهارده ام و پانزدهم قانون گذاری از حوزه انتخابیه مازندران (بابل) و در دوره هشتم و نهم از حوزه انتخابیه مرکزی (خمین و محلات) از سوی مردم به نمایندگی مجلس شورای ملی وقت انتخاب گردید و در زمان ریاست مجلس مرحوم موتمن الملک پیرنیا به نیابت اول مجلس شورای ملی برگزیده شد.

    بسیاری از قوانین مهم مصوّب مجلس شورای ملی در طی این دوره از جمله قانون محاکمه وزراء ، توسط ایشان تنقیح گردیده است.

    اشتغال به وکالت

    شریعت زاده از سال 1307 تا 1315 در یک دوره و از سال 1320 تا پایان زندگی، برای بار دوم به وکالت دادگستری پرداخت. علاوه بر این که وی خود یکی از مؤسسین‏ کانون وکلای دادگستری در بیستم آبان ماه 1309 است، در دوره ششم هيأت مديره كانون وكلاء دادگستري (سال های 30 به بعد) و نیز دوره هفتم که بعد از جریانات نهضت ملی 1332 پا گرفت، از اعضای اصلی هيأت مديره كانون وكلاء دادگستري بود.

    شریعت زاده علاوه بر احاطه کامل به امور مدنی، کیفری، مسائل قضائی و حقوق بین الملل، در فلسفه و علوم اجتماعی و منطق و فقه و اصول، استاد و ناطقی زبردست بود و در طول بیش از نیم قرن وکالت دادگستری نشان داد که به حق استاد مسلم و بی همتای فن وکالت است.

    متن مدافعات وی از لحاظ شیوایی، ایجاز و روانی جملات، همواره مورد توجه و استفاده وكلای جوان بوده است.

    شریعت زاده از سال 1291 تا 1307 (ش.) به امور قضایی در عدلیه مشغول بود و از سال 1307 به بعد، كار وكالت در دادگستری را شروع كرد و بیش از 50 سال به آن اشتغال داشت و آنقدر در این كار صادق و درستكاری بود كه به نقل از یك نشریه حقوقی:

    «هرگز دیده نشد كه استمداد مظلومی را نادیده بگیرد و در احقاق حق ضعفا كوتاهی و دریغ كند

    شریعت زاده، در بسیاری از محاكمات جنجالی و تاریخی به وكالت پرداخت. یكی از این محاكمات، دفاع او از علی اصغر بروجردی (اصغر قاتل) بود كه سر و صدای فراوانی بر پا كرد (1313 ش.).

    متن دفاعیات وی مورد تقدیر مقامات قضایی قرار گرفت و در نشریات حقوقی آن زمان به چاپ رسید و حتی به زبان فرانسه ترجمه شد.

    چیره دستی او در دفاع از موكلین خود به حدی بود كه به نقل از یك قاضی بازنشسته:

    «در آن سال‌ها، قضات و وكلای جوان، همواره سعی می‌كردند در زمان جلسات رسیدگی به پرونده‌های موكلین مرحوم شریعت زاده،‌ حضور داشته باشند و از خطابه و شیوه وكالت او درس بگیرند. به بیانی دیگر، برای آن‌ها زمان رسیدگی همانند كلاس‌های درسی حقوقی بود»

    سید احمد شریعت زاده، پس از 86 سال عمر با عزت و پرتلاش، در سه شنبه 26 آذرماه سال 1347 (ش.) پس از یك بیماری كوتاه، چشم از جهان فرو بست.

    وصیت نامه

    نقل کرده اند چند روز قبل از مرگ آن مرحوم، تعدادی از اعضای هیئت مدیره کانون مرکز به عیادتش می روند که مرحوم شریعت زاده دیگر قادر به شناسائی افراد مزبور نبوده و به جایشان نمی آورد ولی همین که مطلع شد آنان چه کسانی هستند،  از دیدن شان به گریه افتاده و سخت تکریمشان می کند و در باره وکالت دادگستری سخنان جالبی می گوید و اعضای خانواده خود را موظف دانسته که به طبقه وکلا که از افراد شریف و تحصیل کرده اند، احترام خاصی قائل باشند و به این ترتیب حضار را سخت تحت تاثیر قرار می دهد.

    وصیتنامه ای از شریعت زاده خطاب به جامعه وكلا در سال 1347 (ش.) در نشریه‌ای حقوقی چاپ شده است كه برخی از مفاد آن خالی از لطف نیست.

    پیام مختصر من به کانون وکلای دادگستری، همه وکلای دادگستری، همکاران و براداران شغلی من چنین است :

    اگر وکلای دادگستری میهن عزیز ما ایران به اصول زیرین توجه فرمایند، نیرومندترین گروه خدمتگذار ملت ایران بشمار خواهند آمد:

    1- هیچگاه مطالعه كتب علمی حقوقدانان نامی جهان را تا ممكن است ترك نكنید.

    2- نشریه‌ها، بروشورها و كتاب های تازه‌ای كه نشانه تكامل دائم شعب علم حقوق است، به دقت مطالعه و خود را با تحولات و توسعه این علوم تطبیق پذیر نمایید.

    3- به اصالت برتری حقوق و اصالت حقیقت در امور قضایی احترام كنید.

    4- در دفاع از حقیقت و آزادی که در اعصار تاریخ میلون ها نفوس برای دفاع از آنها و یا تحصیل آنها قربانی شده اند با مراعات کمال ادب و بی نظری انجام وظیفه فرمایند. در این صورت نیرومند ترین گروهی خواهند بود که در جامعه اثر وجودی دارند و می توانند از ترقیات و تحولاتی که اکنون در ایران پیشرفت می کند پشتیبانی و در گسترش آن نقش بسیار مهم و موثر ایفا کنند.

    5- اختلاف در امور نظری بین وكلا، نباید هیچ گونه اثر بدی در مناسبات و روابط برادرانه بین وكلای دادگستری داشته باشد و در پایان جلسات دادرسی ، همان رفتار محترمانه و صادقانه برادری شغلی بین آنها پا بر جا و مستحكم بماند.

    6- چون حالم بسیار ناراحت و دردناک است دیگر نمی توانم چیزی جز آنچه در این باره نوشتم بنویسم و بار دیگر به کانون وکلای پایتخت و ایالات دیگر و به همه وکلای دادگستری برادران شغلی خود درود می فرستم و از باری تعالی پیروزی آنها را در خدمت به میهن عزیز و ملت ایران استدعا دارم.

    اعتلای مقام وکالت و حفظ شئون وکلای دادگستری و مودت و اتحاد میان آنان،  نزد مرحوم شریعت زاده اهمیت به سزا داشته  و معتقد بود که تنها از این راه وکلا خواهند توانست به مقام و منزلتی که به حق باید در جامعه داشته باشند برسند و با چنین اعتقاد راسخ در هر فرصت و به ویژه  ضمن خطابه های خود در میان همکاران،  آنان را به تشکیل صف متحد و شکست ناپذیر تشویق و ترغیب می نمود.

    کتاب چهره‌ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، عباس مبارکیان، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷، وب سایت های مسیر ایرانی و ویکی پدیای فارسی و بانک اطلاعات حقوقی شخصی

  • محمد علی فروغی ملقب به ذکاء الملک

    محمد علی فروغی ملقب به ذکاء الملک

    بیوگرافی محمد علی فروغی، وزیر دادگستری، قاضی دیوان عالی تمیز، شاعر، نویسنده و مدرس

    محمد علی فروغی، ملقب به ذكاء الملك، یكی از چهره‌های مشهور در زمینه‌های علمی و فرهنگی ایران بود. در شعر، فروغی تخلص می‌كرد و از شعرای نام‌آور زمان خود به شمار می‌آمد. او سالها عهده دار مقامات عالی قضایی بود و مدتی ریاست دیوان عالی تمیز، ریاست مدرسه عالی حقوق و ریاست مدرسه عالی علوم سیاسی را بر عهده داشت. او در كنار ریاست بر این مدارس، به تدرس دروس حقوقی نیز مشغول بود.

    محمد علی فروغی، فرزند محمد حسین فروغی (ذكاء الملك) از علما و فضلای اصفهان بود. او در دهه سوم جمادی الاخر 1294 (هـ . ق.) برابر با 1256 (ش.) و 1877 (م.) در تهران به دنیا آمد.

    از پنج سالگی به آموختن دروس مقدماتی نزد پدر خود پرداخت. بعد به تحصیل طب در مدرسه دارالفنون مشغول شد، اما در سال های بعد به دلیل گرایش و علاقه به فراگیری ادبیات فارسی، از تحصیل طب منصرف شد و رشته ادبیات و فلسفه را دنبال كرد. چندی در مدرسه سپهسالار، مدرسه خان مروی و مدرسه صدر به فراگیری علوم فقهی و تكمیل تحصیلات خود در فلسفه مشاء و فلسفه اشراق مشغول بود.

    او به زبان های عربی، فرانسه و انگلیسی مسلط بود و با نظریه‌های فیلسوفان اروپایی آشنایی داشت.

    فروغی، مدتی مترجم رسمی وزارت انتباعات، معلم فیزیك دارالفنون و مدرس مدرسه عالی علوم سیاسی بود. در سال 1326 (هـ . ق) لقب ذكاء الملك را پس از پدر خود دریافت كرد.

    ذکایی در چندین دوره مجلس شورای ملی پست هایی از ریاست دفتر تا ریاست مجلس را بر عهده داشت. در سال 1339 (هـ .ق.) وزیر دارایی و مدتی بعد وزیر دادگستری و سپس رئیس دیوان عالی تمیز شد. او در سال های مختلف، دو بار دیگر به این پست ها منصوب شد.

    پس از تاسیس مدرسه عالی علوم سیاسی، ارائه درس تاریخ با وی بود. پس از مدتی معاون و آنگاه رئیس مدرسه شد. كتاب «علم ثروت (اقتصاد)» خود را در همین زمانها نوشت كه به صورت كتاب مرجع و درسی مدرسه درآمد. با خروج موسیو پرنی از ایران، ریاست مدرسه عالی حقوق به فروغی واگذار شد. كتاب «حقوق اساسی» را در همین زمان نوشت.

    آثار و تألیفات

    دیگر آثار تالیفی و تحقیقی به جا مانده از فروغی عبارتند از:

    1- آیین سخنوری یا فن خطابه (دو جلد)

    2- حقوق اساسی

    3- اصول علم ثروت

    4- حكمت سقراط

    5- خلاصه شاهنامه (دو جلد) 6- دیوان حافظ

    7- تاریخ ملل قدیم مشرق

    8- تاریخ مختصر دولت قدیم روح

    9- بوستان سعدی

    10- اندیشه دور و دراز

    11- ترجمه سه فن از فنون طبیعی كتاب شفا (با همكاری میرزا مهدی آشتیانی و فاضل تونی)

    محمد علی فروغی در پنجم آذرماه 1321 (ش.) در سن 67 سالگی چشم از جهان فرو بست.

    منبع: کتاب چهره‌ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، عباس مبارکیان، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷

  • حسین شهسوارانی

    حسین شهسوارانی

    به نام صورتگر هستی

    سخن گفتن از مردی نیکو کردار و نیک رفتار که از پاکان و صالحان روزگار بود، برای قلمی قاصر چون راقم این سطور آسان نیست. این وجیزه را یارای بیان قدر مطوّل کرامتش نخواهد بود اما ذکر وصفش را به شأن مختصر عهده دار است و به قدر بضاعت ، این قلم به یاد قدم هایی که در کنارش (نرگس باغ ساری) پیموده است، دست بر صفحه سپید می برد تا یادی کند از بزرگ اندیشی که از یاد نخواهد رفت.

    بیوگرافی استاد به همراه ویدیویی از ایشان را برای اولین بار در فضای مجازی از طریق وب سایت قضاوت آنلاین منتشر و در دسترس علاقمندان و عاشقان ایشان قرار می دهم. انشاءالله نسخه کامل‌تر آن که حاوی فرازهای از جنبه‌های مختلف زندگانی راد مرد عرصه قضا و عدالت می‌شود را متعاقباً در همین پست بروز رسانی خواهم نمود.

    دکتر میلاد کوچکی

    بیوگرافی حسین شهسوارانی، قاضی دادگستری

    حسین شهسوارانی در 16 مهر 1297 شمسی در اراک متولد شد. اوان کودکی و تحصیلات مقدماتی را در همین شهر سپری نمود، سپس با اشتیاق فراوان به تحصیل در دانشکده حقوق دانشگاه تهران پرداخت.

    بعد از سپری کردن دوره لیسانس حقوق قضایی، دست روزگار لباس قضاوت را برایش برگزید و او را رهسپار مازندران کرد.

    در سال 1326 (ش.) مازندران سرآغاز نعمت وجودش را به عنوان قاضی صاحب منش و مدیری صاحب روش درک نمود. این بهره مندی تا سال 1346 (ش.) در قامت رئیس کل دادگستری استان مازندران ادامه یافت و سپس به تهران منتقل شد.

    حضور در دیوانعالی کشور، مدیر کل تصفیه و امور ورشکستگی وزارت عدلیه، رئیس کل دادگستری استان فارس و ریاست سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بخشی از خدمات گرانسنگ ایشان می باشد که قریب به چهل سال در دادگستری ایران به طول انجامید و  سبب شد تا همواره به عنوان قاضی عادل و خدوم در اذهان شهره شود.

    در عرصه ی حقوق و دانش دادگستری، عالم و در گستره ی ورع و تقوای قضایی، کامل و  بین خوّاص محترم،  بین عوام مکرّم بود.

    قلمی سترگ در نظم و نثر ادب پارسی داشت و بر جوانب نگارش آگاه بود تا جایی که برخی آراء انشایی توسط استاد شهسوارانی در دیوانعالی کشور  بین قضات دست به دست می گشت و مورد استناد قرار می گرفت.

    علاقه اش به حقوق و ادبیات توأمان، از ایشان حقوقدانی موقّر و ادیبی مبرّز ساخت. به طبیعت عشقی وصف ناشدنی و به ادبیات علاقه ای وافر داشت و گهگاهی شعر می سرود.

    نمونه شعر این قاضی گرانپایه و دانشمند گرانمایه در وصف مازندران که حکایت از تسلط وی بر ادب پارسی و لطافت نظر ایشان به طبیعت خدادادی دارد را عیناً ذکر می نمایم:

    یک طرف دریای نیلی با آفق آمیخته

    سوی دیگر کوه و جنگل بر سپهر آویخته

    خطّه ی نوشهر و آن گسترده دریای خزر

    در گلوی خضر آب زندگانی ریخته

    پرتو زرّین خورشید از شکاف ابرها

    یک سره گرد طلا بر سطح دریا بیخته

    موج ها آئینه داران و اندر آن آینه ها

    بس شکسته آفتاب آنجا به دریا ریخته

    حضرت استاد پس از پایان خدمت قضایی، با داشتن پروانه وکالت هیچ گاه  قبول وکالت ننمود و به مزاح  می فرمود:

    پروانه را در شیشه گذاشتم و به باغبانی مشغولم

    خردورزی و مهرورزی معظم له زبانزد همگان است.

    مرا به خلسه می برد حضور ناگهانیت

    سلام و حال پرسی و شروع خوش زبانیت

    فقط نه کوچه باغ ما، فقط نه اینکه این محل

    احاطه کرده شهر را شعاع مهربانیت

    کاظم بهمنی

    آثار و تألیفات

    از ایشان کتب و مقالات متعدد بر جای مانده است که قابل استفاده برای حقوقدانان و ادبا و عامه مردم است.

    کتاب گذران عمر، باغ داد و داغ بیداد، اثر فاخر ایشان در حوزه ی تاریخ دادگستری و خاطرات قضایی مورد علاقه ی بسیارانی از ارادتمندانش می باشد.

    این رادمرد عادل و ادیب فاضل در 22 خرداد 1399 غروب خورشید وجودش را فرا گرفت و زندگی را بدرود گفت.

    روانش شاد و با اولیاء خداوند مهربان همنشین باد.

    حسین شهسوارانی مردی از تبار خوبان، گوهری از صدف نیکان، وجود لطیفی از سلاله پاکان، رهرو طریقت کریمان و بزرگمردی بسان « فرشتگان» بود. او غرقه‌ی دریای موّاج انسانیت، اسوه‌ی والای کرانه‌ی مهربانی ، ساحل امن سیل مظلومان و سایه‌ی آرام خیل محرومان و مردی از شهسواران بود.

    زبان خامه ندارد سر بیان فراق

    وگرنه شرح دهم با تو داستان فراق

    فلک چو دید سرم را اسیر چنبر عشق

    ببست گردن صبرم به ریسمان فراق

    حافظ
  • سید مصطفی عدل

    سید مصطفی عدل

    زندگی نامه سید مصطفی عدل ملقب به منصور السلطنه، استاد حقوق مدنی و اساسی

    سید مصطفی عدل، ملقب به منصورالسلطنه، سالها در وزارت عدلیه، وزارت خارجه و دادگستری نوین، خدماتی ارزنده به كشور كرد. او از نخستین استادان مدرسه عالی حقوق بود و در سال 1320 (ش.) به ریاست دانشكده حقوق تهران برگزیده شد. كتاب «حقوق مدنی» او جزو اولین كتابهای حقوقی و مدنی چاپ شده در كشور است.

    سید مصطفی عدل، سالها ریاست اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین دادگستری را از بدو برقراری نظم قضایی دادگستری نوین بر عهده داشت.

    سید مصطفی عدل، فرزند حاج سید میرزا ابراهیم ركن العداله و نوه دختری میرزا احمد مجتهد، در سال 1258 (ش.) در محله انگج شهر تبریز به دنیا آمد.

    پدرش در اواخر عمر رئیس دیوانخانه عدلیه خراسان بود و دایی او محسن خان مشیرالدوله نیز وزیر عدلیه ناصرالدین شاه بود. جد سید مصطفی عدل از معارف تبریز به شمار می‌رفت و در این شهر به حاج سید حسین شاه مشهور بود. جد مادری او حاجی میرزا احمد مجتهد و دایی‌اش حاجی میرزا جواد، از علما و فقهای طراز اول آذربایجان بودند و مدتها با اجرای قانون رژی مبارزه كردند. كودكی سید مصطفی در میان چنین خانواده‌ای گذشت.

    تحصیلات ابتدایی را در تبریز به پایان رساند و برای ادامه تحصیلات متوسطه به قاهره رفت و دوره مدرسه فرانسوی خور نقش را با موفقیت گذراند. در كنار تحصیل در این مدرسه، به فراگیری زبانهای فرانسه، عربی، ایتالیایی و روسی پرداخت. سپس به فرانسه رفت و در دانشكده حقوق دانشگاه پاریس مشغول به تحصیل شد.

    پس از بازگشت به ایران، در سال 1282 (ش.) وارد خدمت وزارت خارجه شد و اولین ماموریت خارجی او در قاهره و تفلیس گذشت . بعدها معاون دارالترجمه وزارت خارجه شد و تا سال 1286 (ش.) در این پست باقی ماند.

    در سال 1286 (ش.) به وزارت عدلیه منتقل شد و نزدیك به بیست سال در پست های حساس و مهم قضایی اشتغال داشت. پس از به وجود آمدن تشكیلات دادگسترس نوین توسط علی اكبر داور، در سال 1305 (ش.) با رتبه 9 قضایی به مستشاری دیوان عالی تمیز منصوب شد و پس از تشكیل اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین، ریاست این اداره را بر عهده گرفت.

    در زمان تصدی سید مصطفی عدل بر اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین، بسیاری از قوانین مشهور كشور، مستقیماً یا با مشاركت او تهیه و تدوین شد. یكی از تلاشهای علمی او، مشاركت و عضویت در كمیسیون تدوین قانون مدنی ایران بود كه در آن، تنظیم و فصل بندی قانون و برگردان و اضافاتی بر سیاق قوانین اروپا، از ابتكارات سید مصطفی بود.

    همچنین در تدوین و تصویب قانون جزای عمومی و قانون تجارت تلاش بسیاری كرد. او برای رفع نیاز دانشجویان، كتابهای بسیاری تالیف كرد. كتاب «حقوق اساسی» او در سال 1327 (هـ . ق.) در سیصد و پنجاه صفحه چاپ شد و كتاب «حقوق مدنی» در سالهای 9-1308 (ش) منتشر گردید. «كتاب حقوق تجارت بین الملل و ترجمه قانون جزای عمومی و قانون تجارت ایران به زبان فرانسه».

    منصور السلطنه عدل در سال 1314 (ش.) مجدداً به وزارت خارجه برگشت و به سمت وزیر مختار ایران در ژنو و نمایندگی دائمی در جامعه ملل منصوب شد. در سال 1316 (ش.) كفیل وزارت خارجه و در سال 1317 (ش.) وزیر مختار ایران در رم گردید و تا سال 1320 (ش.) در آن كشور ماند. پس از بازگشت به ایران، رئیس دانشكده حقوق دانشگاه تهران و بعدها در كابینه محمد علی فروغی به وزارت فرهنگ منصوب شد. پس از كابینه فروغی، در كابینه‌های دیگر به وزارت فرهنگ، دادگستری و مقام وزیر مشاور دست یافت. در همین سالها دوبار به آمریكا سفر كرد و ریاست هیئت نمایندگی ایران در كنفرانسهای سانفرانسیسكو و نیویورك را بر عهده داشت و به نمایندگی از ایران، منشور سازمان ملل را امضاء كرد.

    او به این دلیل كه پدرش به ركن العداله و عمویش به عدل الملك معروف بوده و خانواده مادریش از علمای دین بودند و خود نیز مدت 20 سال در وزارت دادگستری تلاش كرده بود، نام خانوادگی خود را عدل نهاد و چون در اكثر امور و كارها پیروز و موفق می‌شد، لقب منصور السلطنه به او اعطا شد.

    بسیاری از نام آوران این سرزمین و حقوقدانان و قضات و وكلای برجسته، از تربیت یافتگان عدل بودند. نقش اساسی و مهم او در ارتقاء دانش حقوق و آموزش عالی این رشته، بر كسی پوشیده نیست.

    در اواخر عمر به مطالعه آثار ادبی و نمایشنامه‌های راسین و كرنی علاقه نشان می‌داد. او هشت سال بود برای ترجمه خسرو و شیرین نظامی به صورت نمایشنامه به زبان فرانسه تلاش كرد، اما عمرش كفاف اتمام آن را نداد.

    سید مصطفی عدل، در ساعت شش و پانزده دقیقه عصر روز بیست و دوم تیرماه سال 1329 (ش.) بر اثر بیماری سرطان جان به جان آفرین تسلیم كرد. پیكرش در آرامگاه خانوادگی عدل در جوار حرم مطفر حضرت عبدالعظیم (س.) در شهر ری تهران به خاك سپرده شده است.

    منبع: به نقل از کتاب چهره ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، عباس مبارکیان، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷