توضیح: دیدگاه سیمون کی ، پژوهشگر نظریه های سیاسی و مدرس توطئه باوری در کینگز کالج دانشگاه لندن نسبت به توطئه باوری، نحوه شکل گیری نظریه های توطئه، آثار و پیامدها و راه های مقابله با آن ها در پاسخ به چند پرسش از صادق صبا بیان گردید که خواندنی است.
تعریف و عناصر توطئه، نحوه شکل گیری نظریه های توطئه باوری و راه های مقابله با آن
چرا بعد از شیوع همه گیری ویروس کرونا، این همه نظریه های توطئه مطرح شد؟
قبل از هر چیزی باید بدانیم که این یک بحران متفاوتی است. مردم روزانه با این بحران درگیرند. بنابراین حضور این بحران در زندگی مردم آنی، نزدیک و بی واسطه است و بر زندگی شخصی شان تأثیر دارد.
علاوه بر آن، بحران طولانی تری هم است.و بر خلاف یک حمله تروریستی، در طول یک یا دو روز اتفاق نمی افتد بلکه در حالی که این بحران ادامه دارد ما در واکنش به همه اطلاعات متناقضی که در اختیار مان قرار می گیرد، زندگی مان را داریم تغییر می دهیم و پیوسته در حال حضم کردن و واکنش نشان داده هم هستیم.
بنابراین فکر می کنم که این بسیار قابل پیش بینی است بود که مردم در واکنش به بحران همه گیری کرونا به نظریه های توطئه روی آورند.
نظر شما در مورد این واقعیت که، ویروس کرونا از چین شروع شده و چین یک بازیگر اصلی در اقتصاد و سیاست جهان است، ممکن است به گسترش این نظریه های توطئه کمک کرده باشد، چیست؟
خیلی از نظریه های توطئه که در مورد کوید 19 ساخته شد، آن مؤلفه بین اللملی را در خودش دارد و تعدادشان هم خیلی زیاد است. این را در خیلی از نظریه های توطئه می توان دید. حتی گرایبش هایی وجود دارد که با توجه به نگرانی ها مردم در باره محیط زیست از آن برای ساختن این نوع نظریه ها استفاده می کنند.
بنابراین اگر یک دسیسه بزرگ بین ابرقدرت های جهانی در حال وقوع باشد، می توان انتظار داشت که در شکل گیری نظریه های توطئه هم نقش بازی کند. این که دولت های مختلف هم در سراسر دنیا در مواجهه با این همه گیری به شکل های متفاوتی عمل می کنند، کمکی به این موضوع نمی کند.
شما در کینگز کالج موضوع توطئه باوری را درس می دادید، آیا یک تعریف کوتاه در مورد این نظریه وجود دارد، یک نظریه توطئه باید دارای چه عنصرهایی داشته باشد که برای مردم باور پذیر باشد؟
متأسفانه پاسخ کوتاهی که همه را راضی کند، برای این سئوال نیست اما چیزی که می توان گفت این است که، نظریه توطئه در اساس برای توضیح دادن رویدادها یا اتکاء بر این اجزاء است:
افراد قدرتمندی، مخفیانه مشغول به کارهای هستند که به ضرر مردم و به سود خودشان است. بنابراین نظریه توطئه باید خودخواهانه ، مخفیانه و مضر برای عموم باشد و باید افراد قدرتمندی پشت آن باشند.
آیا نظریه های توطئه معمولاً در نتیجه شایعات بی ضرر و حرف های معمولی مردم ساخته می شود یا آدم های شرور و هدف دار و یا دولت ها و گروه های که منافع مشخصی دارند عمداً و آگاهانه آن ها را می سازند؟
چندین نوع نظریه توطئه داریم. گاهی به شکل خیلی طبیعی، به دلیل کمبود اطلاعات این نظریه ها از درون هرج و مرج و آشوب پدیدار می شوند.
خیلی از آن ها نوعی تلاش طبیعی انسان ها است که به آشوب و بی نظمی، یک نظمی بدهند و در واقع دنبال قصد و نیتی در اتفاقاتی می گردند که در واقع چنین چیزی وجود ندارد.
در وضعیتی مثل یک همه گیری جهانی، یک نوع حس هرج و مرج آشفتگی وجود دارد. این یک واکنش روانی طبیعی انسان است که با انداختن تقصیر به گردن دیگری، تلاش کند تا در این آشفتگی، نظمی بوجود آوردند.
هم زمان، برخی دولت ها از این گرایش های طبیعی مردم سوء استفاده می کنند. افراد قدرتمندی هم تلاشم می کنند تا نظریه های توطئه را رواج دهند چون که تردید و سردرگمی می تواند ابزار سیاسی نیرومندی باشد.
این روزها سلبریتی ها و آدم های سرشناس هم نظریه های توطئه را رواج می دهند، این گونه نیست که تنها گروه های کم اهمیت و حاشیه ای دنبال این نظریه ها باشند بلکه جریان های اصلی و آدم های محترم و موجه هم توطئه باور شدند، چرا این گونه است؟
در چند دهه گذاشته یک روند عمومی در راستای رواج بیشتر توطئه باوری وجود داشته و یکی از دلایل آن این است که در چند مورد بسیار معروف، نظریه های توطئه ای که باره آن ها بوجود آمده بود و در ابتداء دور از ذهن به نظر می رسد، بعداً معلوم شد که واقعی است.
نقش شخصیت های معروف و سلبریتی ها در گسترش این چیزها، همان نقشی است که از آن ها انتظار می رود. این ها افراد خاصی نیستند، به هیچ وجه، آن ها در مواجهه با اطلاعات غلط و دروغ پراکنی همانقدر آسیب پذیرند که ما هستیم. پس وقتی یکی از آن ها فریب می خورد و گرفتار یک نظریه توطئه می شود و بعد آن را همرسانی می کند، تأثیر گذاری بیشتری دارد و ممکن است درصد کوچکی از مردم که او را در شبکه های اجتماعی دنبال می کنند بتواند قانع کند تا آن افکار مشکل ساز را باور کنند.
برخی از این نظریه های توطئه واقعا زیان آور است. می بینیم که نهادهای ناظر و رسانه ها در بریتانیا علیه کانال های تلویزیونی که این نظریه ها را پخش می کنند، دست به اقدام می زنند یا از شبکه های اجتماعی خواسته می شود که نظریه های توطئه را حذف کنند. آیا این نظریه ها واقعا زیان آورند، مثلا چطور می توانند به مبارزه جاری علیه همه گیری ویروس کرونا صدمه بزند؟
این نکته بسیار مهمی است، چون اگر مردم نتوانند درک کنند که عامل اصلی بیماری آنان چیست، آن وقت لزوما اقدامات عمومی ضروری برای نابودی ویروس و جلوگیری از گسترش آن را رعایت نمی کنند. بنابراین آسیب های عمومی مشهودی در پیش خواهد بود.
اگر مردم به افکار عجیب و غریبی روی آورند مثل این که ویروسی در کار نیست و این مربوط می شود به دکل های مخابراتی 5G، چیزی که در بریتانیا شایع شده بود. نظریه توطئه ای که ظهور کرد این بود که شبکه های 5G روی سلامت مردم اثر دارد و در نتیجه برخی از مردم به سوی این دکل های هجوم بردند و سعی کردند آن ها را آتش بزنند.
ضرری که به کمپانی مخابراتی وارد شدT قابل جبران است ولی خسارت واقعی آن آنجایی است که همه کسانی که این حرف های بی اساس را باور می کنندT دست از اقداماتی که برای محافظت از سلامی خودشان و اطرافیانشان لازم است، بر می دارند.
به نظر می رسد که هیچ راه مؤثری برای بی اعتبار کردن این نظریه های وجود ندارد، گرچه خیلی ها می خواهند جلوی این نظریه ها را بگیرند ولی آن ها همچنان گسترش شان ادامه دارد. به نظر شما بهترین با موثرترین راه های برای مقابله یا این نظریه های توطئه چیست؟
پرسش خیلی دشواری است، زیرا یک پدیده روان شناختی وجود دارد به نام اثر پس زنی، معنی این است که وقتی حقایق را برای کسی که به نظریه توطئه باور دارد، بر می شمارید، ممکن است که این کار باعث شود آن فرد در اعتقادش به نظریه توطئه راسخ تر شود، زیرا صرفا می بیند که فرد معتبر و با نفوذی وقت گذاشتند و دارد تلاش می کند دیدگاه او را رد کند. به همین دلیل مقابله با این نوع نظریه های توطئه از طریق روش های معمول خیلی دشوار است.
باید با این افراد با ذهن باز وارد گفتگو شد و آنها را مسخره نکرد. نشان دادن رویکرد همدلانه در مقابل افراد توطئه باور و اشاره کردن به این موضوع که یک نظام ارزشی اساسی وجود دارد که روی قضاوت افراد تأثیری گذارد، معمولا ابزار قدرتمندی برای مبارزه با نظریه های توطئه است.
منبع: برنامه آخر هفته با صادق صبا
