در دادسراهای کشور، به ویژه در شهرهای بزرگ که حوزه قضایی آن دادسرای به جهت گستردگی به نواحی متعدد تقسیم می‌شود مانند تهران و با توجه وظایف متعددی که در قوانین موضوعه کشوری برای مقامی چون دادستان تعریف شده‌است، این مقام برای آن که بتواند به تمامی وظایف خود در دادسرا برسد، ناگزیر به استفاده از برخی از دادیارانی با عنوان “دادیار اظهارنظر” می‌باشد.
صرف نظر از این که سعی می‌شود از دادیاران با تجربه در امر فوق استفاده شود، بعضاً در عمل اتفاق می افتد که بنابه پاره‌ای جهات، افراد فاقد سنوات خدماتی و تجربیات شغلی متناسب همطراز با بازپرس برگزیده می‌شوند و باید پرسید، چگونه چنین دادیار باید نسبت پرونده ای که نیاز به دانش، تخصص و تجربه کاری بالایی است، اعلام نظر عالیه نموده و تا بتوانند نسبت به اقدامات قضایی بازپرس با ویژگی فوق اشکال وارد نموده و با آن مخالفت و عنداللزوم بازپرس را ارشاد نماید؟!! در هر حال، این افراد نسبت به قرارهای نهایی بازپرسان و از جمله قرار جلب به دادرسی صادره وی در پرونده ها اعلام نظر نموده و در صورت موافقب با آن، نسبت به صدور کیفرخواست، به جانشنی از دادستان اقدام می‌نمایند و متعاقب آن پرونده را به بازپرسی اعاده داده تا پس از مکاتبات اداری، جهت رسیدگی محاکماتی به دادگاه ارسال شود.
اصولاً نظرات ابزاری دادیاران اظهارنظر مورد اشکال دادستان مربوطه قرار نمی‌گیرد. اگر هم پرونده مهمی در حوزه دادستانی مطرح رسیدگی باشد که از بعد امنیتی، سیاسی، اقتصادی و یا افکار عمومی واجد اهمیت باشد، دادستان در ابتدای ارجاع و پس از آن بر تمام مراحل تحقیقات و صد البته در اظهارنظر نسبت به آن نظارت کامل نموده و عنداللزوم از بازپرس گزارش مراحل اقدام را مطالبه می نماید تا بتواند در هر زمان لازم، پاسخگوی سلسله مراتب بالاتر و مقامات مهم شهرستان و یا استان مربوطه باشد اما با این وصف ممکن است پرونده ای در بادی امر این ویژگی را نداشته و در نتیجه دادستان حساسیت پیش‌گفته را بدان نداشته باشد، در نتیجه پس از صدور کیفرخواست به این امر مستحضر شود، اینجا است که بحث مخالفت عقیده دادستان با دادیار اظهارنظر در موافقت قبلی این دادیار با قرار جلب به دادرسی بازپرس و در نهایت کیفرخواست صادره مقام اخیرالذکر و امکان یا عدم امکان عول از از آن مطرح می شود.
شرایط و موارد کلی عدول دادستان از کیفرخواست در مواد 282 و 283 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲/۱۲/۴ کميسيون قضايي و حقوقي مجلس شوراي اسلامي با اصلاحات و الحاقات بعدی مصوب ۱۳۹۴/۳/۲۴ پیش‌بینی گردید که ناظر به رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت است که تا قبل از ارسال پرونده به دادگاه امکان پذیر می‌باشد. بدین ترتیب، اعاده پرونده از اظهارنظر به بازپرسی موجب از بین رفتن این حق نیست زیرا هنوز پرونده ارسال شده به دادگاه محسوب نمی‌شود.
علاوه مورد نظر ما در این بحث، وجه دیگری از عدول است که دادستان با کیفرخواست صادره دادیار اظهارنظر مخالف می باشد. این مورد، گرچه از نظر زمانِ عدول با ماده 283 منطبق است اما از حیث شرایط با ماده 282 انطباقی ندارد. پس جای این پرسش قابل طرح است که آیا اساسا‍ً در چنین مواردی دادستان حق عدول دارد یا خیر؟
در پاسخ باید گفت با توجه به اصل تبعیت دادیار از دادستان که با لحاظ مواد 23، 88، 92 (اصلاحی 1394/3/24)، 300 و 451 همگی از قانون آیین دادرسی کیفری بخوبی قایل استنباط است، موافقت دادیار اظهارنظر با قرار جلب به دادرسی بازپرس و کیفرخواست صادر این دادیار، تا زمانی که دادستان با آن مخالفتی ابراز ننموده و پرونده به دادگاه ارسال نگردیده باشد، قابل عدول می باشد زیرا علی‌الاصول رضایت دادستان به آن مفروض است مگر این که مخالفتی نسبت به آن اعلام نماید اما پس از ارسال پرونده به دادگاه به ویژه ارجاع به شعبه مرجوع‌الیه و ثبت در آن، غیرقابل عدول خواهد بود. همچنانکه پیشتر نیز بیان شد، در اینجا نیز اعاده پرونده از اظهارنظر به بازپرسی موجب از بین رفتن این حق نخواهد بود.
بنابه مراتب، هرگاه دادستان به نحوی از انحاء، اعم از این که خود از باب نظارت و یا متعاقب اعلام هریک از طرفین و … بر موضوع آگاهی یافته و با اعلام نظر قضایی دادیار اظهارنظر مستحضر شود، میتواند تا زمان قبل از ارسال پرونده به دادگاه، با نظر ابزاری دادیار اظهارنظر مخالفت نموده و از اقدامات ایشان عدول و در نتیجه با نظر قضایی بازپرس که در بحث ما “قرار جلب به دادرسی” است، مخالفت نماید.
راقم این سطور در سوابق چندین ساله قضایی خود در دادسرا نمونه‌ای از عدول تصمیم دادستان از اعلام نظر دادیار اظهارنظر پرونده ها نسبت به قرارهای نهایی خود را تجربه ننموده تا نمونه ای از آن را در این اینجا بیاورد اما نمونه ای از پرونده یکی از همکاران تهیه که می توانید در پست “نمونه تصمیم دادستان در مخالفت با موافقت دادیار اظهارنظر با قرار جلب به دادرسی بازپرس و کیفرخواست صادره” ملاحظه نمایید.
دیدگاهتان را بنویسید